नाडि दोष एक अध्ययन

नाडीले शारीरिक उर्जाको संकेत गर्दछ जसमा व्यक्ति विशेषको स्वास्थ्य र प्रकृति निर्भर गर्दछ ।

मानव जीवनको निरन्तरता सृष्टिको एउटा महत्वपूर्ण विषय रहि आएको छ, जसलाई जीव वैज्ञानीक चाल्र्स डार्विनले समेत संघर्ष र प्राकृतिक छनौटबाट मात्र जीवनलीला अगाडि बढिरहेको विचार व्याक्त गरेका छन् । यस जीवन चक्रलाई निरन्तरता दिनको लागि मानव जातिले सामाजिक मूल्य र मान्यता स्थापित गरी विवाह पद्धति अपनाएको सर्वविदितै छ । विवाह भन्नु पर्दा सामाजिक लोक मान्यता अनुसार मिलान गरी जोडा मिलाउने र मिल्ने प्रचलन छ र यसै सन्दर्भमा ज्योतिषीय सिद्धान्तमा आधारित अष्टकुट मिलानको महत्वपूर्ण स्थान रहि आएको छ जस मध्ये नाडी विचारको प्राथमिक स्थान रहेको छ । मिलानको लागि नक्षत्र मेलापक गरिन्छ जसको कुल अङ्क ३६ हुन्छ । जस मध्ये नाडीको अत्याधिक र अङ्क हुन्छ । विवाह मेलापकमा अष्टकूट को विवरण निम्न प्रकार रहेको छ ।

अष्टकूट अङ्क फल

वर्ण १ कार्य दक्षता सम्बन्ध

वस्य २ दमन प्रवृति सम्बन्ध

तारा ३ न्याय सम्बन्ध

योनि ४ मानसिक सम्बन्ध

ग्रह मैत्रि ५ साधारण सम्बन्ध

गण ६ गुण सम्बन्ध

भकुट ७ प्रेम सम्बन्ध

नाडी ८ स्वास्थ्य सम्बन्ध

नाडीले व्यक्तिको स्वभाव र प्रकृतिलाई जनाउँदछ । जो उनको शरीरमा निहित हुन्छ । आयुर्वेदमा पनी उल्लेख तीन प्रकृतिहरु छन्, वात, पित्त र कफ जुन आद्य, मध्य र अन्त्य नाडीका समानादी हुन् । विवाह मिलानको लागि यी कष्टकुट मिलान गरी १८ अङ्क देखि माथि भएको अवस्थामा विवाह गर्न उपर्युक्त छ भन्ने मान्यता रहि आएको छ र यसमा नाडीको मिलानलाई महत्वको साथ हेरिन्छ । नाडि चन्द्रमाको नक्षत्रमा अवस्थितिको आधारमा तीन प्रकारको छ, आद्य, मध्य र अन्तय । यदि जातक अश्वीनी, अद्रा, पुर्नवसु, उत्तर, फाल्गुणी, हस्ता, ज्येष्ठा, मूल, शतभिषा वा पूर्वभाद्रा नक्षत्रमा जन्मिएको भए आद्य नाडी मानिन्छ । त्यस्तै भस्णी, मृर्गाशरा, पुण्य, पूर्वफाल्गुणी, चित्रा अनुराधा, पूर्वषाठा, घनिष्ठा वा उत्तराभाद्रपदा नक्षत्रमा जन्म भए मध्य नाडी भनिन्छ । एवं रीतिले रोहिणी, आश्लेशा, मद्या, वाती, विशाखा उत्तरषाढा, श्रवण वा रेवती नक्षत्रमा जन्मिएमा अन्त्य नाडि हुन्छ । वर र वधुको नाडी भएमा मिलान गर्दा फरक नाडि हुन पर्दछ । एउटै नाडी भएमा शून्य अङ्क र फरक नाडी भएमा आठ अङ्क प्राप्त हुन्छ । नाडी नमिलेको अवस्थालाई नाडी दोष भनिन्छ । नाडि दोष नहुने गरी वा अन्य शास्त्रिय उपाय भनिन्छ । नाडाी दोष नहुने गरी वा अन्य शास्त्रिय उपाय गरी मात्र विवाह गर्नु उचित मानिन्छ । नाडी एउटै भएमा दुई जना बीचमा तादाम्यताको कमी आउँदछ । चाँडै रिस उठ्ने, आलस्य हुने, अविश्वास उत्पन्न हुने, विवाद असहज, महसुस हुने, इत्यादि भई दाम्पत्य नीरस हुने र केही अवस्थाहरुमा सम्बन्ध विच्छेद सम्मको स्थिति हुन्छ । एउटै नाडी भनेको चुम्बकको एउटै ध्रुव जस्तै हुन्छन् । यदि प्रेम विवाह हो भने त्यसमा नाडी विचार लगायतका अन्य कुराको पनी महत्व रहदैन । 

नाडी दोष ले दुई मध्ये एकजना वा दुवैको मृत्यु हुन सक्छ यदि दुवैजनाको एउटै नाडी भएमा विशेषतः मध्य वा अन्त्य नाडीमा यो कथन लागु हुन सक्छ । 

नाडीदोषको वास्तविक प्रभाव वा क्षति भनेको जातक विशेषको फरक–फरक हुन्छन् । यसको प्रभावमा न्यून वा अधिक के कस्तो हुन्छन् यसको निर्णयमा कुण्डलीको विशिष्ट योग वा कुयोगको महत्वपर्ण भूमिका हुन्छ । नाडीदोषको दुष्प्रभाव बढेर जान्छ यदि दुवैजनाको कुण्डलीमा अमंगलाकारी दोष भए जसमा मांगलिक दोष, पित्त दोष, काल सर्प दोष, शनी दोष, राहू दोष, केतुको उल्लेखनीय भूमिका रहन्छन् । यस सन्दर्भमा भकुट दोष पनि त्यत्तिनै विचारणीय छ । 

कुन कस्तो अवस्थाहरुमा नाडी दोष भएको मानिन्छ यस सन्दर्भमा आचार्य बराहमिहिर र ऋषि नारदको केही मत यहाँ प्रस्तुत गर्दैछु ।

१. आद्य नाडी दुवैको भएमा सम्बन्ध विच्छेद हुनेछन् ।

२. यदि दुवैको मद्य नाडी भएमा दुवैको मृत्यु हुनेछ ।

३. यदि दुवैको अन्त्य नाडी भएमा वैवाहिक जिवन असहज हुने हुन्छ र एकको सिघ्र मृत्यु पनी हुन सक्छ ।

४. आद्य नाडी दोष श्रीमानको लागि, मध्य दुवैको लागि र अन्त्य श्रीमतीको लागि घातक हुनेछन् । 

महर्षि वषिष्ठको मतमा मध्य नाडी दोषले श्रीमानको मृत्यु हुन्छ भने आद्य र अन्त्य नाडीदोषले पत्नीको मृत्यु हुन्छ भन्ने फरक मत प्रस्तुत गरेका छन् । हाम्रो समाजमा विवाह गर्दा एउटै गोत्र(हिन्दु धर्म व्यवस्था) एउटै नजिकको वंशजमा र किरात जनसमुदाय विवाह वर्जित गरिएको छ । आधुनिक विज्ञानले यस मतलाई समर्थन गर्दै आफ्नो अनुसन्धानको नतीजा प्रकाशन गरेका छन् जसमा भनिएको फरक वा टाढा वंशवृक्ष बीचबाट उत्पन्न व्यक्ति धेरै स्वस्थ्य र उन्नत खालको हुन्छन् । यसर्थ, ज्योतिष विद्याअन्तर्गत नाडीदोष मिलान पनि स्वस्थ नारी पुरुष वैवाहिक जीवन संवन्धको आधारको रुपमा लिइन्छ ।

समान नाडी अर्थात् नाडीदोष भएका सम्बन्ध कमजोर हुनेमात्र नभएर सन्तान पनि शारीरिक र मानसिक रुपमा कमजोर हुनेछन् । जुन कुरा विज्ञानले पनि पुष्टी गरिसकेको कुरा उल्लेख गरिसकिएको छ । एउटै प्रकृति भन्दा फरक पकृति बीचको अन्तरसम्बन्धले नयाँ र धेरै सम्भावना जन्माउन सक्छ भन्ने प्राकृतिक नियमको यहाँ स्वाभाविक व्याख्या भएको देखिन्छ । नाडीहरु समान भएको अवस्थामा पनि मिलाप हुन सक्ने सम्भावना पनि मूहुर्त मार्तण्ड शास्त्रमा उल्लेख भएको छ जो निम्नलिखित छन् ।

१. यदि वर वधुको एउटै राशि भएमा र नक्षत्र परक भएमा नाडी दोष लाग्दैन ।

२. यदि नक्षत्र एउटै भएमा र राशी फरक भएमा पनि दोष निवारण हुन्छ । 

३.राशी र नक्षत्र समान भएपनि नक्षत्रको चरण फरक पर्न गए दोष निवारण भएको मानिन्छ । एउटै चरण भएकोलाई वर्जित गरिएको छ । 

‘पदमवद्य’ भएको अवस्थामा पनि नाडिको दोष न्यूनिकरण हुने कुरा शास्त्रमा उल्लेख गरिएको छ । नक्षत्र चरण १ र ४, २ र ३, ४ र १ तथा ३ र २ भएको अवस्थामा उल्लेखित दोष न्यून हुन जान्छ । महर्षि वषिषको मतमा एउटै राशि र फरक नक्षत्र तथा एउटै नक्षत्र र एउटै चरण चाहि मृत्युकारक भनेका छन् । उनको अनुसार नवांश स्वामी एउटै भएमा र एउटै राशी स्वामी भएमा मैत्री भावना जागृत भई नाडी र भकुट दोष समेत नष्ट हुन जान्छ । विविध वृन्दावन ग्रन्थका अनुसार यदि वर वधुको नक्षत्र रोहिणी, मृगशिरा, आद्रा, ज्येष्ठा, कृतिका, पुण्य, श्रवण रेवती वा उत्तषाढा नक्षत्र पर्न गएमा नाडी दोष नभएको मानिन्छ । त्यस्तै यदि एउटै नक्षत्र भएमा यदि नवांश फरक भएमा पनी नाडी दोष निवृत हुन्छ भनिएको छ । 

यसरी नाडीको विचार गर्दा खेरि दोष भएको वा नभएको भनी निर्णयमा पुग्न सकिन्छ । यदि दोष देखिन्छ तापनी विवाह गर्नु परेको अवस्था विवाह हुनसक्छ । यसको लागि शास्त्रमा उल्लेखित उपायहरु अपनाउन सकिन्छ जो निम्नलिखित छन् । 

१. महामृत्यूंजय मंत्रको जप गर्ने वा अन्य शान्ति अनुष्ठान सम्पन्न गर्ने । 

२. प्रत्येक सोमबार शिव पार्वतिको व्रत वा पुजा वा दुवै गर्ने । 

३. केही वस्त्र, अन्न र द्रव्य दीन दुःखीमा बाँडी दिने वा कुनै उत्तम तथा समाज निर्माणमा संलग्न संस्थालाई सहयोग गर्ने ।

४. विवाह दोष निवारण यंत्र अभिमंत्रित गरी धारण गर्ने । 

५.कुण्डलीमा निर्बल र दुषित गृहको उपाय गर्ने । यसको लागि रत्न धारण वा मंत्र अनुष्ठान वा दुवै गर्न सकिन्छ । 

नाडी दोषको प्रभाव माथि केही अन्वेषणहरु पनि भारतमा केही वर्ष पूर्व गरिएको थियो । यो शोध २०० जोडीहरु वीच गरिएको थियो जसमध्ये ६१ जोडीको नाडी दोष थियो यस सोधको विवरण एस.पी. गौर. को शोध पत्रको आधारमा यहाँ प्रस्तुत गरिँदैछ । यो शोध ब्क्ष्ँब्क् ९ब्िि क्ष्लमष्ब ँभमभचबतष्यल या ब्कतचययिनभचक क्यअष्भतष्भक० नाडी दोषको शोधको परिणाम । 

क. २०० जना मध्ये ६१ जोडीमा नाडी दोष पाइएको थियो । 

आद्य नाडीः १७ः २७.८७%

मध्य नाडीः २३ः २७.७०%

अन्त्य नाडीः २१ः ३४.४३%

ख.वैवाहिक जिवनस्तर

गुणस्तर आद्य मद्य अन्त्य जम्मा

संख्या % संख्या % संख्या % संख्या %

श्रेष्ठ ६ ३५.२९ ८ ३४.७८ ६ २८.५७ २० ३२.७९

राम्रो ३ १७.६६ ९ ३९.१३ ९ ४२.८६ २१ ३४.४३

सामान्य ६ ३५.२९ ४ १७.३९ ३ १४.२९ १३ २१.३९

सामान्य भन्दा कम – ०.०० २ ८.७० २ ९.५२ ४ ६.५७

नराम्रो २ ११.७६ – ०.०० १ ४.७६ ३ ४.९२

कुल १७ १०० २३ १०० २१ १०० ६१ १००

ग. सन्तानसुख र गंभीर रोगलक्षण

सबै ६१ जोडीहरुले सन्तान उत्पादन गरेका थिए जसमा पुत्र र पुत्री दुवै छन् । यसमध्ये केवल एक जनाको सन्तान भएको थिएन जसको विवाह २७.०१.२००७. इ.स.मा भएको थियो । शोध कार्य २०१० मा टुँगिदा ६१ मध्ये केवल दुई जनालाई चिसोको समस्या देखा परेको थियो भने एकजनाको स्वास्थ्यमा केही समस्या देखिएको थियो । बाँकी ५८ जनाको सन्तानमा केही ठूलो स्वास्थ्य समस्या देखिएन । 

घ. सम्बन्ध विच्छेद गंभीर स्वास्थ्य समस्या वा जोडीको मृत्यु ।

आद्य नाडीको सम्बन्धमा केवल एक जना अन्त्य नाडिको सम्बन्धमा एक जनाको विजुलीको करेन्टको कारण विवाह भएको २ वर्षमा मृत्यु भएको थियो । मध्य नाडीको २ जना तथा अन्त्य नाडीको २ जना सडक दुर्घटनामा परेका थिए ।

नाडी घटना प्रतिशत

संख्या संख्या

आद्य १७ १ ५.८८

मध्य २३ २ ८.७०

अन्तय २१ ४ १९.०५

जम्मा ६१ ७ ११.४७

केवल अन्त्य नाडीको सम्बन्धमा केही बढी प्रतिशत क्षती भएको देखियो । 

ङ. नाडीदोष निवृत भएको अवस्था वा दोष नलागेको ।

वैवाहिक जिवनको गुणस्तर आद्य नाडी मध्य नाडी अन्त्य नाडी जम्मा

जम्मा निवृत जम्मा निवृत जम्मा निवृत जम्मा निवृत

श्रेष्ठ ६ ४ ८ २ ६ ३ २० ९

राम्रो ३ १ ९ २ ९ २ २१ ५

सामान्य ६ ३ ४ १ ३ १ १३ ५

सामान्य भन्दा कम – – २ १ २ १ ४ २

नराम्रो २ २ – – १ – ३ २

जम्मा १७ १० २३ ६ २१ ७ ६१ २३

५८.८३ २६.०९ ३३.३३ ३७.७०

उपरोक्त शोधपत्रले नाडीदोष मात्रले विवाह मा दोष आउँदैन यसको लागि कुण्डलीमा अन्य विविध पक्षले प्रभाव पारि रहेको हुन्छ भन्ने संकेत दिन्छ । यस अध्ययनले नाडीदोषको जुन प्रचलित भय छ त्यसलाई न्यून गर्न मद्दत पुगेको छ । स्वास्थ्य, सम्बन्ध, मृत्यु, दुर्घटना, सन्तान इत्यादि कुराहरुमा उत्साहजनक शुभ संकेत यस शोधपत्रले दिएको छ । वैवाहिक सम्बन्ध र सन्तान सुखमा उच्च सफल परिणाम देखिएको छ । यसबाट हामी के पनि निष्कर्ष निकाल्न सक्छौं भने मात्र नाडी विचार आफैंमा पूर्ण होइन यसको साथ २ सप्तम भाव, लग्न राशी स्वामी, नवांश इत्यादिको शुभत्व र बल विचार गर्नु पर्ने हुन्छ । यसको साथै स्त्री पुरुषको चलिरहेको महादशा र अन्तर्दशाको मूख्य गरी विचार गर्नु जरुरी हुन्छ । 

कुण्डलीमा पुत्रकारक पञ्चम भाव र विवाहको कारक गृह वृहस्पतीको अवस्था पनि बुझ्नु जरुरी हुन्छ । यस लेखको उद्देश्य पाठकहरुलाई प्रचलित नाडी दोषको शास्त्रिय मतलाई यथार्थपरक रुपमा प्रस्तुत गर्नु हो । विवाह मेलापक को सम्बन्ध अझ गहन र विस्तृत अध्ययनको आवश्यक्ता रहेको छ जसले ज्योतिष विज्ञानलार्य कसी लगाउँदै यसको वैज्ञानिक पक्षलाई उर्जागर गर्दै लैजाने विश्वास मैले दिएको छु ।
टिकाराज राई